Zelf zaden en rassen in stand houden

Verslag presentatie tijdens Reclaim the Seeds 2015: Jan Velema van de Zaderij hield voor een overvolle zaal een lezing over biodiversiteit. Hij komt uit Wageningen en heeft zich bezig gehouden met plantveredeling.

10.000 jaar geleden begonnen de mensen met landbouw en dus met het verzamelen van zaden. Gras werd graan. De natuurlijke manier van veredelen, de langzame evolutie van cultuurgewassen, aangepast aan de bodem, is dus al zo oud.

Sinds Darwin weten we dat soorten niet meer onveranderlijk zijn, maar dat er een selectie plaatsvindt waarbij zaden van planten die het beste, het meest geschiktst en het meest gewenst zijn overblijven. Planten worden hiervoor doelbewust gekruist. Mendel, een monnik, had in 1900 ontdekt dat eigenschappen erfelijk waren en Hugo de Vries ging met dit gegeven in 1910 verder. Wetenschappelijke selectie op basis van dominantie van de genen ging toen snel. Het woord 'ras' ontstond. Eerst was het gewoon prei uit Mechelen, bieten uit Zeeland, maar de bodem had er al snel niets meer mee te maken. Er waren al in de 18e eeuw zaadhandelaren, maar pas in 1943 ontstond het kwekersrecht, het intellectuele eigendom van een ontwikkelde plant, vanwege de kosten die gemaakt werden.

Sinds die tijd is de zaadprijs verduizendvoudigd. De opbrengst van bijvoorbeeld tomaten is vertienvoudigd. De investeringen in technologie en laboratoria zijn voor zaadbedrijven dermate hoog, dat de kleine bedrijven het niet redden en opgekocht worden door de zeer grote. In Nederland zijn er nog 2 of 3 zaadbedrijven over. De zaden worden ontwikkeld voor de grootschalige mechanische landbouw. Er zijn voor sommige gewassen maar 5 verschillende soorten in de handel, waardoor de diversiteit behoorlijk terugloopt. Er zijn nu twee generaties boeren die vervreemd zijn van hun product. Sommigen hebben nog nooit een krop ijssla zien doorschieten in het zaad. Er zijn dus slechts enkele mensen die bepalen welk zaad er in de handel komt. De criteria zijn: allemaal tegelijk oogstbaar, even groot; geschikt om machinaal te oogsten kortom. Vroeger was het belangrijk dat een gewas lekker smaakte, nu is dat geen criterium. Degenen die betalen bepalen. Men heeft het over ketens, alsof zaaien en oogsten een lineair proces is, maar het is cyclisch. Oude rassen zijn voedzamer en veroorzaken minder allergische reacties. Als ze uitsterven komen ze niet meer terug. En pas op! Dit gebeurt en snel ook.

Bewaar nu zorgvuldig het zaad dat je hebt! Er moeten zaadbanken komen. Dit is nog een hele kunst want er kan in het bewaren van zaad van alles misgaan. Hybride zaad daar heb je niks aan, want dit zaait zich grillig en onvoorspelbaar uit. F1 is hybride, dus niet zaadvast. Ook bastaardzaad, bijvoorbeeld door bestuiving van de buurman, daar moet je voor uitkijken, of voor onkruid. Voor het bewaren van zaad zijn kortweg 3 regels: in papier, donker en droog. Als hobbytuinder zaad winnen is wel leuk, maar niet altijd nuttig. Het is belangrijk dat er een aantal experts is dat het echt zorgvuldig en goed doet. Kennis bouw je op door jarenlange verbinding! Maaike Raaijmakers van Stichting Zaadgoed geeft een cursus voor beginners: zaadteelt voor moestuinders en voor gevorderden: rassen in stand houden.

Meer info op http://www.zaadgoed.nl en http://www.zaderij.nl.

-- Klik hier om terug te gaan naar het verslagenoverzicht --